India will continue to buy Russian oil: अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी रशियन तेल खरेदी करणाऱ्या देशांवर १०० टक्के शुल्क लादण्याची धमकी दिली असतानाही भारताने रशियाकडून तेल खरेदी सुरू ठेवण्याचा निर्णय घेतला आहे. दोन वरिष्ठ सरकारी सूत्रांनी ‘द न्यूयॉर्क टाइम्स’ला सांगितले की, भारत सरकारने रशियन तेल आयातीबाबत कोणताही बदल केलेला नाही. “ही दीर्घकालीन तेल खरेदी करार आहेत, आणि त्यांना एका रात्रीत बंद करणे इतके सोपे नाही,” असे एका सूत्राने स्पष्ट केले.
ट्रम्प यांचा इशारा आणि भारताची भूमिका
जुलै २०२५ मध्ये डोनाल्ड ट्रम्प यांनी आपल्या ट्रुथ सोशल या समाजमाध्यमावर भारतावर २५ टक्के आयात शुल्क लादण्याची घोषणा केली होती. यासोबतच रशियाकडून तेल आणि शस्त्रास्त्रे खरेदी केल्याबद्दल भारताला अतिरिक्त दंड आकारला जाईल, असेही त्यांनी म्हटले होते. १ ऑगस्ट रोजी ट्रम्प यांनी पत्रकारांना सांगितले की, त्यांना मिळालेल्या माहितीनुसार भारताने रशियन तेल खरेदी थांबवली आहे. मात्र, भारत सरकारच्या सूत्रांनी याचा स्पष्ट इन्कार केला आहे. एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने ‘द न्यूयॉर्क टाइम्स’ला सांगितले की, “सरकारने तेल कंपन्यांना रशियन तेल आयात कमी करण्याचे कोणतेही निर्देश दिलेले नाहीत.”
भारताच्या परराष्ट्र मंत्रालयाचे प्रवक्ते रणधीर जैस्वाल यांनी शुक्रवारी १ ऑगस्ट पत्रकार परिषदेत सांगितले की, भारताची ऊर्जा खरेदी ही बाजारातील उपलब्धता, ऑफर आणि जागतिक परिस्थिती यावर अवलंबून आहे. “आम्ही बाजारात काय उपलब्ध आहे, काय ऑफर आहे आणि जागतिक परिस्थिती काय आहे याचा विचार करतो,” असे त्यांनी स्पष्ट केले. भारत आणि रशिया यांच्यातील संबंध “स्थिर आणि कसोटीला उतरलेले” असल्याचे सांगत, जैस्वाल यांनी भारताचे इतर देशांशी असलेले संबंध स्वतंत्रपणे पाहिले जावेत आणि ते तिसऱ्या देशाच्या दृष्टिकोनातून जोखले जाऊ नयेत, असेही नमूद केले.
रशियन तेल आयात: भारताची गरज
रशिया हा भारताचा सर्वात मोठा तेल पुरवठादार देश आहे, जो भारताच्या एकूण तेल आयातीपैकी सुमारे ३५ टक्के तेल पुरवतो. जानेवारी ते जून २०२५ या कालावधीत भारताने रशियाकडून दररोज सुमारे १.७५ दशलक्ष बॅरल तेल आयात केले, जे गेल्या वर्षीच्या तुलनेत १ टक्क्याने जास्त आहे. रशियानंतर इराक, सौदी अरेबिया आणि संयुक्त अरब अमिराती हे भारताचे इतर प्रमुख तेल पुरवठादार आहेत. भारत, जो जगातील तिसरा सर्वात मोठा तेल आयातदार आणि ग्राहक देश आहे, त्याच्या एकूण तेल गरजेच्या ८८ टक्के आयात करतो.
भारताने रशियाकडून तेल खरेदी वाढवण्याचे कारण म्हणजे रशियाने २०२२ मध्ये युक्रेनवर आक्रमण केल्यानंतर तेलावर दिलेली सवलत. यामुळे भारताला स्वस्त दरात तेल मिळाले, ज्याचा फायदा देशातील ग्राहकांना आणि अर्थव्यवस्थेला झाला. मात्र, जुलै २०२५ मध्ये रशियन तेलावरील सवलती कमी झाल्या, कारण रशियाच्या तेल निर्यातीत घट झाली आणि मागणी स्थिर राहिली. यामुळे भारतीय तेल रिफायनरीजनी, जसे की इंडियन ऑइल कॉर्पोरेशन, हिंदुस्तान पेट्रोलियम, भारत पेट्रोलियम आणि मंगलोर रिफायनरी पेट्रोकेमिकल्स यांनी गेल्या आठवड्यात रशियन तेलाची खरेदी थांबवली होती, असे रॉयटर्सने नमूद केले. तरीही, सरकारी सूत्रांनी याला धोरणात्मक बदल मानण्यास नकार दिला आहे.
युरोपियन युनियनच्या निर्बंधांचा परिणाम
रशियन तेलाच्या खरेदीवर युरोपियन युनियनने (ईयू) लादलेल्या निर्बंधांचाही परिणाम भारतावर झाला आहे. नयारा एनर्जी, जी रशियन तेल कंपनी रोसनेफ्टच्या भागभांडवली असलेली रिफायनरी आहे, तिला अलीकडेच ईयूच्या निर्बंधांचा सामना करावा लागला. यामुळे नयारा एनर्जीच्या तेल उत्पादनांच्या तीन जहाजांना त्यांचा माल उतरवण्यात अडचणी आल्या. या निर्बंधांमुळे नयारा एनर्जीचे मुख्य कार्यकारी अधिकारी राजीव बत्रा यांनी राजीनामा दिला आणि सर्जे डेनिसोव्ह यांची नवीन मुख्य कार्यकारी अधिकारी म्हणून नियुक्ती झाली.
भारत-अमेरिका संबंधांवर परिणाम
ट्रम्प यांच्या धमक्यांमुळे भारत आणि अमेरिका यांच्यातील संबंधांवर ताण येण्याची शक्यता आहे. अमेरिकेच्या परराष्ट्र मंत्रालयाचे सचिव मार्को रुबिओ यांनी भारताची रशियासोबतची भागीदारी ही द्विपक्षीय संबंधांमधील “खटकणारी बाब” असल्याचे म्हटले आहे. अमेरिकेच्या मते, भारताची रशियन तेल खरेदी रशियाला युक्रेनविरुद्धच्या युद्धात मदत करते. याउलट, भारताने आपल्या ऊर्जा सुरक्षेला प्राधान्य देताना रशियासोबतच्या “वेळेच्या कसोटीवर उतरलेल्या” संबंधांचे समर्थन केले आहे.
भारत आणि अमेरिका गेल्या काही महिन्यांपासून द्विपक्षीय व्यापार करारावर चर्चा करत आहेत. फेब्रुवारी २०२५ मध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदी आणि ट्रम्प यांनी संयुक्त निवेदनात हा करार २०२५ च्या शरद ऋतूपर्यंत पूर्ण होईल, असे म्हटले होते. मात्र, ट्रम्प यांच्या ताज्या घोषणांमुळे हा करार धोक्यात येण्याची शक्यता आहे. भारताच्या वाणिज्य मंत्रालयाने ट्रम्प यांच्या घोषणेचा अभ्यास करत असल्याचे सांगितले असून, “राष्ट्रीय हिताचे रक्षण करण्यासाठी सर्व आवश्यक पावले उचलली जातील,” असे स्पष्ट केले आहे.
भारताची ऊर्जा रणनीती
भारताने आपल्या ऊर्जा गरजा पूर्ण करण्यासाठी तेल आयात स्रोतांचे विविधीकरण केले आहे. सध्या भारत ४० हून अधिक देशांतून तेल आयात करतो, जे यापूर्वी २७ देशांपुरते मर्यादित होते. यावर्षीच्या पहिल्या सहा महिन्यांत अमेरिकेकडून तेल आयात ५० टक्क्यांनी वाढली आहे, तर ब्राझीलकडून ८० टक्क्यांनी वाढली आहे. भारताचे तेल आणि नैसर्गिक वायू मंत्री हरदीप सिंग पुरी यांनी नुकतेच सांगितले की, जर रशियन तेल आयातीवर निर्बंध आले, तर भारत इतर पर्यायी स्रोतांमधून आपली गरज पूर्ण करू शकेल. “आम्ही परिस्थिती हाताळू,” असे त्यांनी ठामपणे सांगितले.
