ISRO To Launch US Communication Satellite: भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) येत्या काही महिन्यांत अमेरिकेने निर्मित ६,५०० किलोग्रॅम वजनाचा संचार उपग्रह (कम्युनिकेशन सॅटेलाइट) भारतातून प्रक्षेपित करणार आहे. ISRO चे अध्यक्ष व्ही. नारायणन यांनी रविवारी (१० ऑगस्ट २०२५) चेन्नईजवळील एका कार्यक्रमात ही माहिती दिली. यापूर्वी ३० जुलै २०२५ रोजी ISRO ने NASA सोबत मिळून NASA-ISRO Synthetic Aperture Radar (NISAR) मिशन GSLV-F16 रॉकेटद्वारे यशस्वीपणे प्रक्षेपित केले होते. हा उपग्रह जगातील सर्वात महागडा उपग्रह मानला जातो. भारताच्या अंतराळ क्षेत्रातील प्रगतीचा हा एक ऐतिहासिक टप्पा आहे, ज्याने भारत आता प्रगत देशांच्या बरोबरीने उभा आहे.
नारायणन यांनी चेन्नईजवळील कट्टनकुलाथुर येथील SRM इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स अँड टेक्नॉलॉजीच्या २१व्या दीक्षांत समारंभात बोलताना सांगितले की, १९६३ मध्ये अमेरिकेने भारताला एक छोटेसे रॉकेट भेट दिले होते, ज्यामुळे भारतीय अंतराळ कार्यक्रमाला सुरुवात झाली. “२१ नोव्हेंबर १९६३ हा तो ऐतिहासिक दिवस होता,” असे त्यांनी सांगितले. त्या काळात भारत प्रगत देशांच्या तुलनेत ६-७ वर्षे मागे होता. १९७५ मध्ये अमेरिकेच्या उपग्रह डेटाच्या मदतीने ISRO ने सहा राज्यांतील २,४०० गावांमध्ये २,४०० टेलिव्हिजन सेट लावून ‘मास कम्युनिकेशन’चे यशस्वी प्रदर्शन केले.
“त्या साध्या सुरुवातीपासून ३० जुलै २०२५ हा भारतीय अंतराळ कार्यक्रमासाठी ऐतिहासिक दिवस ठरला. आम्ही NISAR उपग्रह प्रक्षेपित केला, जो जगातील सर्वात महागडा उपग्रह आहे. यामध्ये अमेरिकेने दिलेला L-बँड SAR पेलोड आणि ISRO ने पुरवलेला S-बँड SAR पेलोड आहे. हा उपग्रह GSLV रॉकेटद्वारे अचूकपणे कक्षेत स्थापित करण्यात आला,” असे नारायणन यांनी अभिमानाने सांगितले. NASA च्या टीमनेही GSLV-F16/NISAR मिशनच्या अचूक प्रक्षेपणासाठी ISRO च्या तज्ज्ञांचे कौतुक केले.
नारायणन पुढे म्हणाले, “येत्या दोन महिन्यांत, ज्या देशाला १९६३ मध्ये अमेरिकेकडून छोटेसे रॉकेट मिळाले, तोच देश आता अमेरिकेने बनवलेला ६,५०० किलोग्रॅमचा संचार उपग्रह भारतीय रॉकेट आणि भारतीय भूमीतून प्रक्षेपित करणार आहे. ही भारताची उल्लेखनीय प्रगती आहे.”
गेल्या ५० वर्षांत ISRO ने ३४ देशांचे ४३३ उपग्रह स्वदेशी प्रक्षेपकाद्वारे यशस्वीपणे कक्षेत स्थापित केले आहेत. सध्या ISRO चे ५६ उपग्रह पृथ्वीच्या कक्षेत कार्यरत असून, पुढील २-३ वर्षांत ही संख्या तिप्पट होईल, असे नारायणन यांनी सांगितले. ISRO च्या योगदानामुळे टेलिव्हिजन प्रसारण, दूरसंचार, हवामान अंदाज, आपत्ती व्यवस्थापन, नेव्हिगेशन आणि अन्न व पाणी सुरक्षा यासारख्या ५५ क्षेत्रांत देशाला फायदा होत आहे. “ऑपरेशन सिंदूर दरम्यानही आमच्या उपग्रहांनी देशवासीयांच्या सुरक्षेसाठी योगदान दिले,” असे त्यांनी नमूद केले.
ISRO च्या यशस्वी मोहिमांचा उल्लेख करताना नारायणन यांनी सांगितले की, चांद्रयान-१ मोहिमेने चंद्राच्या पृष्ठभागावर पाण्याच्या अणूंचा शोध लावला, तर चांद्रयान-३ मोहिमेने चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर सॉफ्ट लँडिंग करून इतिहास रचला. याशिवाय, २०१७ मध्ये ISRO ने PSLV-C37 रॉकेटद्वारे एकाचवेळी १०४ उपग्रह प्रक्षेपित करून रशियाचा ३४ उपग्रहांचा विक्रम मोडला.
ISRO च्या भविष्यातील योजना:
- गगनयान कार्यक्रम: ISRO मानवाला अंतराळात पाठवण्यासाठी गगनयान मोहिमेवर काम करत आहे. डिसेंबर २०२५ मध्ये पहिली मानवरहित चाचणी होईल, तर २०२७ च्या पहिल्या तिमाहीत मानवी मोहीम नियोजित आहे.
- भारतीय अंतराळ स्थानक: २०३५ पर्यंत ISRO स्वतःचे अंतराळ स्थानक ‘भारतीय अंतरिक्ष स्टेशन’ उभारणार आहे, ज्याचा पहिला मॉड्यूल २०२८ मध्ये कक्षेत स्थापित होईल.
- वाढीव उपग्रह संख्या: पुढील २-३ वर्षांत ISRO च्या कक्षेतील उपग्रहांची संख्या तिप्पट होईल.
- २०४० चे लक्ष्य: २०४० पर्यंत ISRO प्रगत देशांच्या बरोबरीने सर्व अंतराळ क्षमतांमध्ये अग्रेसर असेल.
नारायणन यांना या कार्यक्रमात महाराष्ट्राचे राज्यपाल सी. पी. राधाकृष्णन यांच्या हस्ते डॉक्टर ऑफ सायन्स हा सन्माननीय पदवी प्रदान करण्यात आली. यावेळी ९,७६९ विद्यार्थ्यांना (७,५८६ पुरुष आणि २,१८३ महिला) पदवी प्रदान करण्यात आली, तर १५७ विद्यार्थ्यांना उत्कृष्ट कामगिरीसाठी सन्मानित करण्यात आले.
